Paul Ubachs over Zenzo: toevallige ontmoetingen, een sociologisch bewezen concept

Het Nijmeegse merk-bureau UBACHS/full contact heeft zich de afgelopen tijd grondig verdiept in Zenzo en vervolgens haar onderliggende verhaal blootgelegd. Een verhaal over de kracht van toevallige ontmoetingen in leefomgevingen. Ontlokt uit de praktijk, wetenschappelijk onderbouwd. We vroegen oprichter en merkstrateeg Paul Ubachs hoe hij te werk is gegaan en wat in zijn ogen de rol van Zenzo is in het licht van de maatschappelijke ontwikkelingen.

Nou, dat was in een veelzeggende omgeving, bij de sessie ‘Radicaal anders’ van de denktank De Praktijk. Met als onderwerp: wat kun je anders doen in de wereld van zorg? Iets fundamenteel veranderen, dat gaat niet zomaar. Je zult mensen vooral moeten raken. Daarvoor moet je eerst weten wat ze beweegt. Dat vergt pioniersgeest. Op het congres ontmoette ik Coen Hendrikx van Zenzo. Het viel me meteen op hoe hij open staat voor nieuwe gedachten.

Organisaties houden zich vaak bezig met wat hun bestaansrecht is en waarin ze anders zijn. Ik kijk vooral naar voor wie je het doet en wat je relevant maakt, in de ogen van anderen. Via interviews en gerichte sessies halen we samen boven tafel wat de ambities zijn, hoe je daar komt, maar ook welke barrières er zijn. Vandaaruit definieer je wat je letterlijk biedt, wat je belooft en waarom dit zo is. Dit smeed je samen tot een verhaal dat de rode draad vormt van alles wat je doet. Bij Zenzo moet dat verhaal gaan verhaal over toevallige ontmoetingen – daar ligt de relevantie. Als maatschappelijke vastgoedorganisatie maakt Zenzo zich druk over de omgeving waar mensen elkaar spontaan tegenkomen en zich écht thuis voelen. Waar je anderen herkent en ook zelf herkend wordt. Een plek waar je jouw eigen leven kunt leiden, met prettige mensen om je heen. Die toevallige ontmoetingen, die zijn cruciaal voor de sociale samenhang en het welbevinden.

Dat weten we onder andere uit sociologisch veldonderzoek. Er is veel literatuur over te vinden. Daarnaast hebben we de nodige mensen gesproken, uit de praktijk, vanuit verschillende invalshoeken. Dan valt op hoe de eerste reflex toch is om vooral vanuit de stenen en de vorm van het gebouw te denken. Zoals: ik wil een multifunctioneel centrum met een schoolgebouw, een buurtcentrum en nog allerlei andere zaken. Maar hoe mensen elkaar daar gaan ontmoeten komt te sporadisch aan de orde. Ik vind het knap hoe Zenzo het puur functionele ontstijgt door de technische en fysieke functie van gebouwen en omgevingen ook te benaderen vanuit een sociale invalshoek. Toevallige ontmoetingen kun je creëren door te faciliteren dat mensen elkaar tegen het lijf lopen. Ongedwongen, niet geforceerd. Het gaat niet louter over de stenen, maar ook niet alleen om de mensen. De plek en de personen, die moeten passen bij elkaar.

Bestuurders en professionals hebben de mond vol van zaken als leefbaarheid van wijken, parallelle samenlevingsvormen en polarisatie tussen bevolkingsgroepen. Maar hoe zorg je nou dat mensen zich écht thuis voelen en lekker samenleven? Hoe ga je zo’n gebied inrichten? Het motto van Zenzo is: ‘Waar je leeft, waar je ontmoet’. Dat gaat over het creëren van samenhang in de leefomgeving, met ruimte voor toevallige ontmoetingen die zinvol zijn voor de mensen die er wonen en komen. En dat kan echt maatschappelijke impact hebben. Het is super relevant voor de mensen zelf, de buurt én de maatschappij.

Het is lovenswaardig dat ze de ambitie hebben om positieve impact te hebben op het levensgeluk van mensen. Tegelijkertijd is het ook een inspanningsverplichting. Zenzo legt de lat hoog. Maar stel dat er géén lat is. Dan kun je je helemaal niet optrekken. Door het hoge ambitieniveau kun je Zenzo ook aanspreken als het een keer net wat anders loopt. Belofte maakt schuld. Maar belangrijker: als je kiest word je gekozen.

Sociologisch is bewezen dat het thema toevallige ontmoetingen echt werkt. Heel inspirerend is voor mij de studie ‘Oog voor elkaar’ over veiligheidsbeleving en sociale controle van de sociaalwetenschapper Talja Blokland. Ze spreekt over publieke familiariteit. Wat dit betekent kun je het beste uitleggen aan de hand van twee uitersten. Aan de ene kant heb je publieke anonimiteit. Dat betekent: geen signalen kunnen oppikken, niet zien of gezien worden. Dat helpt niet bij jezelf thuis kunnen voelen. Het andere uiterste is publieke intimiteit. Mensen bijna geforceerd bij elkaar brengen, proberen aan te zetten tot ontmoetingen die gearrangeerd zijn, niet spontaan. Dat voert tegenwoordig helaas vaak de boventoon. Bij publieke familiariteit draait het juist om: ik herken je, ik herken deze plek, ik denk te weten wat ik kan verwachten. En dan gaat het er niet eens om of ik je echt ken of zelfs leuk vind. De herkenning, dat is waar het om draait. Die geeft je vertrouwen in je omgeving en is cruciaal voor thuisgevoel. Die ontmoetingen moet je stimuleren, niet afdwingen. Als je het teveel regisseert, werkt het niet.

Ik zou zeggen: ga eens kijken bij Hart van Vathorst in Amersfoort, Kloosterkwartier in Veghel en Huis van Leusden. Een mooie mix van wonen, zorg, onderwijs en maatschappelijke functies. De mensen die er leven, werken, leren, spelen en langskomen kunnen vertellen hoe ze het ervaren.

Een dergelijke leefomgeving creëren, dat is een vak apart. Denk aan looprichtingen, doorkijkjes, functiemenging… en fysieke ontmoetingsplekken zoals pleinen, winkels, een ijscobar… Het faciliteren van stromen van mensen. In de praktijk draait het om de samenwerking tussen heel diverse partijen die allemaal kunnen bijdragen aan die toevallige ontmoetingen en de signalen die mensen daarbij oppikken. Dat hoeft niet per se altijd iets heel groots te zijn, gelukkig. Het zit vaak juist in die kleine dingen. Maar daar moet je wel samen goed over nadenken.

Zo uitgesproken als Zenzo het benadert heb ik het nog niet gezien. Door deze visie als maatstaf te nemen geven ze duidelijk richting en kunnen ze ook andere projectpartijen aansteken en meenemen. Eigenlijk is het gek dat er niet eerder al zo’n verhaal is gemaakt in de vastgoedbranche. Zenzo is niet de grootste, maar is wel heel wendbaar. Het kleine schuitje dat overal slim doorheen vaart versus de grote logge tankers. Klein maar fijn.